Ukrayna həmişə bölünmüş xalq olub. Bir vaxtlar Re,-Pospolitanın, daha sonra isə Avstriya-Macarıstan İmperiyasının tərkibində olan Şimal-Qərbi və Mərkəzi Ukrayna həmişə Avropaya, Qərbə meyillənib. Rusiya imperiyasının ən uzun hissəsi olan cənub-şərq həmişə Rusiyaya doğru baxıb. Tarixən Qərbi Ukrayna avropayönlü siyasət yürüdən prezidentliyə namizədlərə, Şərqi Ukrayna isə rusiyayönlülərə səs verib.
Bu barədə “The American Conservative” yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Fasilə 2014-cü ildə ABŞ-ın maliyyələşdirdiyi və dəstəklədiyi dövlət çevrilişindən sonra qəfil baş verib. Bu çevrilişin məqsədi Rusiyaya dost prezidenti ABŞ-ın seçdiyi prezidentlə əvəzləmək və Ukraynanı Avropa və NATO-nun təhlükəsizlik sferasına yaxınlaşdırmaq idi.
Çevriliş üçün mərhələ Ukraynanın Avropa İttifaqı və ya Rusiya ilə iqtisadi birlik seçimi qarşısında qaldığı vaxt yaranmışdı. Coğrafiya və tarixin proqnozlaşdırdığı kimi, ukraynalılar demək olar ki, bərabər bölündülər. ABŞ və Avropa İttifaqı (Aİ) Putinin hər iki alyansın Ukraynaya kömək edə biləcəyi təklifini rədd etdikdə və Ukraynanı seçim qarşısında qoyduqda taleyüklü çəkişmə başladı.
Aİ-nin təklifi iqtisadi don geyindirilmiş de-fakto NATO üzvlüyü idi. Prinstonda rus tədqiqatları üzrə fəxri professor Stiven Koen bildirib ki, Avropa İttifaqının təklifi eyni zamanda “Ukraynanı NATO-ya daxil edəcək “təhlükəsizlik siyasəti” müddəalarını da ehtiva edir”. Müddəalar Ukraynanı “hərbi işlər və təhlükəsizlik sahəsində Avropa siyasətinə riayət etməyə” məcbur edir. Aİ-nin Ukrayna ilə Assosiasiya Sazişinin 4-cü maddəsində deyilir ki, saziş “Ukraynanın Avropa təhlükəsizlik məkanında daha da dərindən iştirakı məqsədilə xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələlərində tədricən yaxınlaşmağa kömək edəcək”. 7-ci maddə təhlükəsizlik və müdafiənin yaxınlaşmasına istinad edir, 10-cu maddə isə əlavə edir ki, “tərəflər hərbi-texniki əməkdaşlıq potensialını araşdıracaqlar”.
Sonrakı çevrilişdə ABŞ Qərbə, Avropaya və Amerikaya baxan bir prezident seçdi. İndi Ukrayna Amerika sferasına çəkildiyindən, Putin Rusiyanı Soyuq müharibədən sonrakı razılığından çıxarıb və ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi birqütblü dünyaya qarşı çıxıb. Rusiya Krımı ilhaq etdi və şərqdə Donbass ilə Kiyev və Qərbi Ukrayna arasında vətəndaş müharibəsi başladı. Ancaq Ukrayna bundan çox əvvəl bir alovlanma nöqtəsinə çevrildi.
Nəzəri cəhətdən Ukraynanın potensial qaynar nöqtə olduğu həmişə məlum olub. Məhz buna görə də ABŞ-ın 1991-ci ildə qəbul edilmiş daxili sənəd layihəsi “Ukraynanın NATO-nun kommunikasiya proqramına qoşulma imkanını” “gecə bir vaxta” buraxmağı tövsiyə edir. 1993-cü ildə Britaniya Klintonun milli təhlükəsizlik müşaviri Entoni Leykə xəbərdarlıq etmişdi ki, “NATO-nun Ukraynanı da əhatə edəcək genişlənməsi Rusiyanın qırmızı xətlərinin ən qırmızı xəttini keçəcək”. NATO-nun genişlənməsini aqressiv şəkildə təbliğ edən Riçard Holbruk deyib ki, “NATO-nun Ukraynaya dair planı, yəqin ki, heç vaxt daxil olmayacaq bir ittifaqdır”.
Əvvəllər unudulmuş epizodda ABŞ-ın Rusiyadakı o vaxtkı səfiri Uilyam Börns Kondoliza Raysa belə cavab verib:
“Ukraynanın NATO-ya daxil olması Rusiya elitası üçün (yalnız Putin üçün deyil) ən parlaq qırmızı xəttdir... Ukraynanın NATO-da mövcudluğu Rusiyanın maraqlarına birbaşa meydan oxumaqdır... Rusiya bunu cavabsız qoymayacaq”.
Nəzəriyyə 2008-ci ildə NATO-nun Buxarestdə keçirilən sammitində praktikaya keçib. Prezident Buş Gürcüstan və Ukraynanın NATO-ya daxil olmasını sürətləndirmək üçün sammitdən “Gürcüstan və Ukraynanı Üzvlük Fəaliyyət Planına dəstəkləməyi” xahiş edib. Onun bu cəhdinin qarşısını Almaniya kansleri Angela Merkel və Fransa prezidenti Nikolya Sarkozi alıb. Kompromis kimi Gürcüstan və Ukraynaya yekun üzvlük zəmanəti verilib: “NATO Ukrayna və Gürcüstanın NATO-ya üzvlüklə bağlı Avro-Atlantik istəklərini alqışlayır. Bu gün biz razılaşırıq ki, bu ölkələr NATO-ya üzv olacaqlar”.
Rusiya rəhbərliyi bu vədi real təhlükə kimi gördüyünü açıq şəkildə bildirib. Putin xəbərdarlıq edib ki, Gürcüstan və Ukraynanın NATO-ya üzv olması Rusiyanın təhlükəsizliyinə “birbaşa təhdid” yaradır. Con Mearsheimer rusiyalı jurnalistə istinadla Putinin "qəzəbləndiyini" bildirib və xəbərdarlıq edib ki, "Ukrayna NATO-ya daxil olarsa, Krım və şərq bölgələri olmadan. Sadəcə dağılacaq”.
Bundan əvvəl də Ukraynanın daxili siyasəti gələcək böhrandan xəbər verməyə başlamışdı. 2004-cü il seçkilərində rusiyayönlü Şərqin dəstəklədiyi Viktor Yanukoviç ABŞ və Avropaya meyl edən qərb bölgəsindən dəstək alan Viktor Yuşşenko ilə qarşılaşdı. Yuşşenkonun platformasında Aİ və NATO-ya üzvlük arzuları yer alırdı.
Putin Yanukoviçi dəstəklədiyini açıq şəkildə bildirib. O, kampaniyasını dəstəkləmək üçün Kiyevə gedib. O, xalq qarşısında ona uğurlar arzulayıb. O, Yanukoviç hökumətinin iqtisadi fəaliyyətini yüksək qiymətləndirib.
Birinci tur səslərin 39,87 faiz, Yuşşenkonun lehinə 39,32 faiz olmaqla başa çatıb. Seçkilər ikinci tura keçib. İkinci turda tüğyan edən saxtakarlıqlarla Yanukoviçin aşkar qələbəsi Ukrayna Ali Məhkəməsi tərəfindən ləğv edilib.
ABŞ-ın Yuşşenkonun işlərinə qarışması Putin rejiminin iştirakı ilə müqayisədə daha az yayılıb. Philip Short xəbər verir ki, seçki ilində Corc Buş, Henri Kissincer və Con Makkeyn ABŞ-ın üstünlük verdiyi nəticəni aydınlaşdırmaq üçün Ukraynaya səfər ediblər. Buş “Senat Xarici Əlaqələr Komitəsinin sədri Riçard Luqarı şəxsi emissarı kimi Kiyevə göndərdi”. O bildirir ki, Karterin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri olan Zbiqnev Bjezinski “Ukraynanı Rusiyanın əlindən çıxarmaq” çağırışına qədər gedib çıxıb.
2004-cü il seçkiləri ABŞ və Rusiya arasında çəkişməyə çevrilib. Məhz o zaman Ukrayna bəlkə də ilk dəfə olaraq yeni soyuq müharibəyə çevriləcək yanğın ocağı olub. Qərbin bəyəndiyi namizəd Viktor Yuşşenko yeni seçkilərdə qalib gəlib. Putin deyib: “Onlar Ukraynanı oğurlayırlar”.
Qərb Ukraynanı Rusiyadan necə oğurlayıb? - “The American Conservative”
