Rusiya Prezidenti Vladimi Putin martın 1-də Federal Məclisdə çıxış etdi. Putinin çıxışı kifayət qədər sərt və qalmaqallı alındı. Məclisə müraciət edən rus lider çıxışının ilk hissəsini ölkədəki iqtisadi islahatlara, ikinci hissəsini isə hərbi inkişafa həsr elədi. Putinin çıxışında ən önəmli məqam onun ABŞ-ı Rusiyanın yeni qitələrarası, hipersonik raketləri ilə təhdid etməsi oldu.
Doğrudur, rus prezidentin çıxışına zalda əyləşən elita sevinclə reaksiya verdi, amma Qərbdən bunun əks-sədası başqa cür gəldi. Rusiya mətbuatı isə bunu Putinin 2007-ci il Münhen Təhlükəsizlik Konfransındakı çıxışının davamı adlandırdı.
Münhen nitqi
2007-ci ildə Putin Münhen Təhlükəsizlik Konfransında çıxışı zamanı ABŞ-a qarşı kəskin mövqe tutmuşdu. O zaman prezidentliyinin son anlarını yaşayan Putin artıq Vaşinqtonun hökmran olduğu birqütblü dünya anlayışının sona çatdığını qeyd etmişdi. O, həmçinin, NATO-nun şərqə genişlənməsinə və Rusiyanın ABŞ-ın raketdən müdafiə sistemləri ilə mühasirəyə alınmasına qarşı kəskin mövqe ortaya qoymuşdu.
Əslində, bu çıxışla Putin ABŞ-ın onun maraq dairəsinə müdaxilə etməsinə meydan oxumuşdu. Bu meydanoxumanın ilk reaksiyası isə özünü 2008-ci ildə Gürcüstanda göstərdi.
Bu təhdid Rusiyaya ən azı 150 milyard dollara başa gəldi. "Münhen nitqi” soyuq müharibədən sonra ABŞ-la Rusiya arasında qalan və NATO-nun gələcəyinə şübhə ilə baxan Avropanın yekun seçimini Vaşinqtonun xeyrinə etməyə şərait yaratdı.
"Moskva” və "Münhen”in fərqi
"Moskva nitqi”ni "Münhen nitqi”nə yaxınlaşdıran əsas amil Putinin yenidən Qərbə meydan oxuması və Moskvanın yenidən bütün maraq dairələrində təhdidlə üzləşməsi idi. Lakin Moskva 2007-ci ildəki kimi zəngin deyil ki, öz hədəflərinə çata bilsin. Üstəlik, Moskva əgər 2007-ci ildə rəngli inqilabların baş verdiyi nöqtələrdə yenidən üstünlük qazanmağa başlayırdısa, indi artıq həmin nöqtələrlə əlaqəsini tam itirmək üzrədir. 2007-ci ildə ABŞ yalnız Varşava Blokuna daxil olan və Şərqi Avropada yerləşən ölkələri öz nüfuz dairəsinə sala bilmişdi, indi bu sərhədlər Moskva üçün həyati önəm daşıyan Ukraynaya qədər genişlənib. Kreml indi Qərblə təkcə Avropada yox, həm də Yaxın Şərqdə, daha dəqiq desək, Suriyada mübarizə aparır.
SSRİ layihələri – Putinin uğuru
Putin çıxışının ikinci hissəsində ölkənin hərbi sənayesinə diqqət ayırdı. Onun bu çıxışından öncə baş verən ən önəmli məqam Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrovun Cenevrədə Avropaya səslənməsi idi. Lavrov çıxışında bildirirdi ki, ABŞ Avropanı Rusiyaya qarşı nüvə hücumuna hazırlayır və buna görə də raketlərini Avropadan çıxartmır.
Moskvanı narahat edən əsas amil onun bütün ətrafının ABŞ-ın raketdən müdafiə sistemləri ilə əhatə edilməsidir. ABŞ artıq bu sistemləri Polşa, Rumıniya, Cənubi Koreya, Yaponiya, Estoniyada (buraya tezliklə gətirəcək) yerləşdirib. Rusların iddiasına görə, bu, Vaşinqtonun "qlobal zərbə” layihəsinin bir parçasıdır. Putin dəfələrlə bu sistemlərin yalnız Rusiya üçün nəzərdə tutulduğunu və geri çəkilməsini tələb etsə də, heç bir uğur əldə etməyib. Son çıxışında prezidentin özəlliklə bu sistemləri yaracaq raketlərin olmasını söyləməsi də məhz ABŞ-a yönələn təhdid idi. Əslində, Putinin nümayiş etdirdiyi raketlərin bəzilərinin Rusiyada olduğu onsuz da çoxdan bilinirdi. Yəni bu, Qərb üçün elə də mühüm yenilik deyildi.
Nüvə elektoratı
Daha bir önəmli məqam bu çıxışın martın 1-nə düşməsidir. Əslində bu çıxışdan bir neçə gün öncə Rusiya prezidentliyinə namizəd Kseniya Sobçak onun debatlarda olmasını tələb etmişdi və bu debatları sirk adlandırmışdı. Federal Məclisin iclasını seçkidən cəmi 17 gün əvvələ salmaqla Putin həm də gələcək 7 illik hakimiyyəti dönəmində hansı siyasi addımlar atacağını həm elitaya, həm də sadə xalqa çatdırdı. Təsadüfi deyil ki, məhz bu çıxışdan cəmi 3 həftə öncə Rusiya mətbuatı məşhur rus terrorçusu İqor Strelkovun vasitəsilə "Novorossiya” layihəsinin yenidən bərpa edildiyi informasiyasını yaymaqla xalqın nəbzini yoxlamağa cəhd etdi. Görünür, bu nəbz yoxlamanın nəticəsi özünü Putinin nitqində təzahür etdirdi.
Putinin əlini gücləndirən məqamlardan biri də Kremlin illərdir "biz və onlar” mahiyyətli təbliğat aparmasıdır. Belə ki, ölkədə baş tutan sorğulardakı cavabların böyük qismi əhalinin Qərblə münasibətlərin pisləşməsinə baxmayaraq, hələ də Donbas, Krım və Suriya əməliyyatlarını dəstəklədiyini göstərir.
Digər tərəfdən, əhali arasında SSRİ-nin süqutundan təəssüflənənlər də yetərli qədərdir. Bu isə daha çox hökumətin təbliğ etdiyi "rusların Qərb tərəfindən alçaldılması” anlayışının artıq yetişən meyvələridir.
Postsovet qorxusu
Putini raket nümayiş etdirməyə məcbur edən digər amil həm də ABŞ-ın CAATSA qanunu, daha dəqiq desək, Vaşinqtonun Rusiyanın hərbi sənaye kompleksinə qoyduğu sanksiyalardır (yanvarın sonundan qüvvəyə minib – red.). Məhz bu sanksiyalar bir sıra ölkələrin ondan üz çevirməsi prosesini başladıb. Moskva prosesə nə dərəcədə mane olduğunu göstərməyə çalışsa da, hələlik çarəsiz qalır. Putin yeni sistemləri nümayiş etdirməklə həm də dünyanın bir hissəsinə, xüsusilə ABŞ-dan narazı olan kəsimə (dövlətlərlə bərabər, dövlətlərin daxilindəki elektorat da aiddir – red.) Vaşinqtondan nə qədər üstün olduğunu və Rusiyanın yanında cəmləşmək imkanını göstərməyə çalışdı. Doğrudur, bəzi ekspertlər bunu "ikinci soyuq müharibə” adlandırırlar, amma unudulmaması gərəkən amil budəfəki müharibənin iki fərqli ictimai-iqtisadi formasiya arasında aparılmamasıdır. Yəni Moskva artıq SSRİ-dən fərqli olaraq yanına təkcə solçuları yox, həm də sağçıları toplayır.
Ruslar bu sanksiyalar ucbatından özü üçün bufer zona saydığı postsovet məkanında mövqelərini itirməkdən qorxur.
Digər narahatedici amil Kreml hesabatının nə zamansa real sanksiyalara çevrilə bilməsidir. Bu, reallaşacağı təqdirdə Qərb Moskvaya ölümcül zərbə endirərək, onu əsl "izqoy” dövlətə çevirə bilər. Bütün bunlar Moskvanı məcbur edir ki, masaya sonuncu kartlarını atsın.
Bu qorxularına görə Moskva bundan sonrakı xarici siyasətini daha da sərtləşdirəcək. Qərblə kiçik də olda razılaşma əldə olunmadığı müddət ərzində Moskva öz ətrafındakı dövlətlərə "ya mənimləsən, ya da düşmənsən” variantını təklif edəcək. Doğrudur, burada müəyyən istisnalar da mümkün ola bilər.
Moskva xüsusilə sərt üzünü MDB ölkələrinə nümayiş etdirəcək. Təsadüfi deyil ki, Rusiya Xarici İşlər nazirinin müavininin katibi Qriqori Karasin məhz bir müddət öncə Astanaya eyham vuraraq, Mərkəzi Asiyanı ABŞ-la yaxınlaşaraq yeni geosiyasi oyunlara qurban etməməyi istədi. ABŞ Mərkəzi Komandanlığının (CENTCOM) rəhbəri Cozef Votelin "Mərkəzi Asiya bizim üçün önəmlidir” bəyanatından sonra Astanaya mesajını verən Rusiya bununla həm də 200 ildən çoxdur özünün təsir zonası saydığı mühüm əhəmiyyətli strateji və eləcə də zəngin bölgədən ayrılmayacağını söylədi.
"Putin nitqi”nin aqibəti
"Moskva nitqi” özünümüdafiə xarakteri daşıyırdı. Putin masaya son kartlarını qoydu və Rusiya öz təsir dairəsi saydığı bölgələr uğrunda son savaşa hazırlandığına eyham vurdu. 2014-cü ildə Donbas və Krım sayəsində Moskva Qərbin ona təzyiq etməsi üçün imkan yaratmışdı, amma "Moskva nitqi” ilə onun əlinə Rusiyanı məhv etmək üçün bəhanə verdi.
Rusiya Qərblə 2007-ci ildən bu yana öz maraq dairələri uğrunda başlatdığı mübarizənin son mərhələsinə start verildiyini anlayır. Şimal qonşumuzun yaratdığı raketlərin nə qədər güclü olmasına baxmayaraq, bu istiqamətdə davam edəcəyi təqdirdə Moskvanın qalib gəlmə ehtimalı çox azdır. Zəif iqtisadiyyat, elitanın yoxsullaşmağa başlaması, regional elita ilə mərkəz arasında fikir ayrılığının artması və bütün bunlara çarə tapılmaması Rusiyanı onminlərlə "Sarmat” raketinin sahib olacağı halda belə parçalanmaqdan xilas etməyəcək.
Rusiyadan on dəfə çox silahı olan SSRİ bu prosesin qarşısında aciz qaldı, çox güman ki, belə gedişatla hazırkı Rusiya da çarəsiz qalacaq.
Moskva nitqi: Putin son kartını açdı və... - TƏHLİL
