Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri, neft snayesi üzrə ekspert İlham Şabanla müsahibənin BİRİNCİ hissəsini təqdim edirik.

Dosye: İlham Şaban 1974-1984-cü illərdə Bakının Nizami rayonu 12 N-li məktəbində təhsil alıb. 1984-1991-cü illərdə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft və Kimya İnstitunun "İstehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması" fakultəsində ali təhsil alıb. 1985-1987-ci illərdə Sovet Ordusu tərkibində Şərqi Almaniyada həqiqi hərbi qulluqda olub. 4-cü kursdan "Azneft" İstehsalat Birliyində çalışıb. 1993-cü ildən mətbuatdadır. 1994-cü ildən Turan agentliyində çalışıb. "Turan-Energy" dərgisinin yaradıcısı və redaktoru olub. Hazırda Neft Araşdırmaları Mərkəzinə rəhbərlik edir. Azərbaycanın neft ürə tanınmış ekspertlərindən biridir.

- Bütün cəmiyyətlər faktiki olaraq, eyni quruluşa malikdir. O mənada ki, cəmiyyət aktiv, elita və kütlə təbəqəsindən ibarət olur. İstər Amerika, istər Rusiya, istərsə də digər dövlətlərdə cəmiyyətdə nələrin baş verdiyi kütləni o qədər də maraqlı olmur. Kütləni əsas maraqlandıran dolanışıqdır. Yəni, bu gün və sabahı yaşamaqdan ibarətdir. Bu yanaşma ibtidai icma quruluşunda da, indiki zamanda da eyni olaraq qalır. Əslində buna normal baxmaq lazımdır. 

Cəmiyyətdə aparıcı qüvvə kimi onun elitası durur. Aktiv insanları deyil, sırf elitanı nəzərdə tuturam. Hər bir cəmiyyətə mədəniyyəti gətirən, cəmiyyəti hansısa bir nöqtədən digər nöqtəyə aparan həmişə elita olur. Bu, istənilən tarixi dövrlərdə də belə olub. Əgər elita öz enerjisini xalqından alırsa və siyasi-iqtisadi-mədəni baxımdan savadlıdırsa, bu elita cəmiyyətini irəli aparmağa qadirdir. Xalqın aktiv hissəsi isə cəmiyyətin dayanıqlığını qoruyan sütundur. Kütlə isə ya "balet” edir, ya da əksinə...

Mənim yazdığım statuslara gəldikdə isə özümü maarifçi bir insan hesab edirəm. 23 ildir ki, aktiv şəkildə neft və neftin ətrafında olan siyasi-iqtisadi-mədəni-sosial mövzularla məşğul olmağıma baxmayaraq, zamanında 3 ilə qədər siyasi repartyorluq da etmişəm. Bu illər ərzində region və region xariciində kifayət qədər müşahidələr aparmışam və  təcrübələr qazanmışam. Ona görə də eşitdiklərimi, gördüklərimi maarifçi nöqteyi-nəzərdən cəmiyyətlə bölüşürəm arada. 

Bütün cəmiyyətlərdə maarifçilik bir inqilabçılıq kimi qəbul olunub. İnsanlar heç də onları birmənalı qəbul etməyiblər. Maarifçilik üçün müəyyən baza olmalıır. Digər tərəfdən, bizim insanlarda "o insandan nə xeyir gələr, nə də şər”, kimi bir yanaşma var. Həmçinin insanlar hər bir yeniliyə ehtiyatla yanaşırlar. 

- Əgər fəlsəfi baxımdan götürsək, Azərbaycanda nə xanlıqlar dövründə, nə çar Rusiyasının dövründə, nə də Sovet dövründə ədalət prinsipi olmayıb. Fikir vermisinizsə, hind filmlərində gördüyümüz hansısa situasiya sonda ədalətli zəfərlə başa çatır. Bizim ölkəmizdə bir vaxtlar find filmlərinə rəğbət olsa da, "hind ssenarindəki ədalət” belə cəmiyyətə sirayət edə bilməyib. 

Ümumiyyətlə, bizdə ədalətin fundamenti olmayıb. Ədalət mübarizədir. O mənada ki, mübarizənin sonu ədalətin qələbə çalmasına səbəb olur. Sovet dövründə Azərbaycanda qismən, ədalətə yaxınlaşma metodu olub. Bunu Moskvada olan mərkəzi hökümət  qanunlarla hazırlayıb və onu bizə göndərərək bildirib ki, bu qanunlarla yaşayacaqsınız. Həmin qanunlar isə böyük ehtimalla ancaq paytaxtda işləyib. Faktiki olaraq, Azərbaycanın regionlarında sovet qanunları çox az işləyib. 

Mən Sovet dövründə "perestroyka” başlayanda artıq birinci kursda oxuyurdum. Yəni, 17 yaşım var idi. Sovet dövrü dağılanda mən artıq universiteti bitirmişdim və 2 il Sovet ordusunda xidmət etmişdim. Yəni demək istəyirəm ki, o dövrü kifayət qədər yaxşı xatırlayıram. Azərbaycanın ikinci şəhəri sayılan Gəncədə heç bir mağazada qiymət olmazdı. Hər mağazanın öz sahibi var idi. Heç bir mağazada öz qiymətinə nəsə almaq mümkün deyildi. Bakıda isə PAYTAXT və qeyri-millətlərin xüsusi çəkisi amilinə görə qanunlara müəyyən çərçivədə riayət olunurdu. Ancaq regionlarda vəziyyət tamamilə fərqli idi. Söhbət tək Azərbaycandan getmir. Özbəkistan, Türkmənistan və digər müsəlman ölkələrində də vəziyyət oxşar idi. Paytaxtda ədalət görüntüsü var idi, amma digər bölgələrdə hərə öz qanunları ilə, daha doğrusu adət-ənənəsi ilə (qayda-qanun bu ənənəyə o qədər də sığmırdı, huquq insanlar üçün çox mürəkkəb bir şey idi. Baxmayaraq ki, hüquq fakultəsinə uşağını düzəltmək hər kəsin arzusu idi) yaşayırdı. 

Məsələnin digər forması isə odur ki, müstəqillik illərindəki ədalət artıq bütün postsovet məkanının dərdidir. 27-ci ildir ki, biz müstəqil dövlətik. Ədalət güc olduğu zaman zəfər çalır. Bu güc sisteminə adminstrativ, kapitala dayanan güclər daxildir. Bu güclər Azərbaycanda həmişə bir qayda olaraq ədalətin zəfər çalmasına mane olan amillər kimi çıxış edib. Gücün varsa, sən ədaləti özünə ram etmiş kimisən. 

Sovet höküməti qurulanda təbliğat aparılırdı ki, Rusiyada insanları istismar edirlər. O dövrdə bolşeviklər hakimiyyətə gəlsələr də, çox böyük təbliğat maşınlarının hesabına insanları istismardan necə qurtaracaqlarını başa salırdılar. Bu təbliğata uymayanları isə repressiya edirdilər. Azərbaycan əsrin dörddə bir dövründən artıqdır ki, müstəqildir. Nə şairlər, nə yazıçılar, nə dövlətin təbliğat maşını, nə də küçədəki plakatlar ədalət prinsiplərini təbliğ etmir. İndi bizdə yenidən keçən əsrin 70-80-ci illərində olduğu kimi pambıq kampanyası aparılır. Pambıqçılıq təbliğ olunur. Ölkədə şit və bayağı serialları iki dəqiqənin içində çəkirlər, amma bu seriallarda insanları ədalətə, zəfərə çağıran heç bir çağırış yoxdur. Sovt höküməti vaxtı "Baharın 17 anı” filmi çəkib. O filmin ideoloji məqsədi Sovet dövlətinin qüdrətini qüdrətini göstərmək və humanizm məsələlərini qabartmaqdı idi. Yaxud da türklərin "Kurtlar vadisi”ni misal gətirmək olar. "Kurtlar vadisi Fələstin” filmi ABŞ-da qadağan olundu. Niyə? Çünki ABŞ-ın ədalət və qüdrətini yerləbir edib yerinə Türkiyənin ədalətinin qüdrətini qoymuşdular. Biz isə 30 ilə yaxındır ki, Qarabağla bağlı informasiya cəbhəsində "vuruşuruq”. Amma heç bir filmimizdə, bədii əsərimizdə Azərbaycan xalqının ədalətinin, humanizminin dövlətin qüdrəti ilə sintezini yarada bilməmişik. Mənə elə gəlir ki, hələ də 1988-ci ilin Meydanındakı "”Harda gördün erməni, vur güllləni başına” əks-sədası ilə yaşayır millət... 5 ay sonra isə 30 ili tamam olacaq Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Azərbaycan SSR-dın ayrılması haqda çıxardığı qərarın... 

İlham Şaban: "Əgər özümüzün əlindən gəlmirsə, hansısa xarici ölkəyə pulunu verib bunu reallaşdıra bilərdik”.

- Mən bunu bilmirəm. Birmənalı şəkildə deyə bilmərəm ki, istəmirlər normal təbliğat həyata keçirməyi. Çünki bu barədə məlumatsızam. Sadəcə fakt odur ki, təbliğata ayrılan vəsait rasional xərclənmir. Daha baxımlı və effektli layihələr yarada bilərdilər və bu mümkündür. 

Təxmini il yarımdır ki, aprel döyüşləri baş verib. Bu döyüşlər barədə biz ədalət prinsiplərinə və humanizmə dayanan təbliğatımızı əks etdirən bədii və sənədli filmlər çəkə bilərdik. Əgər özümüzün əlindən gəlmirsə, hansısa xarici ölkəyə pulunu verib bunu reallaşdıra bilərdik. 

- Mən heç vaxt siyasətlə məşğul olmağı  düşünməmişəm. Çünki siyasət elə bir sahədir ki, gərək o sahədə daxilən hazır olasan. İkincisi, özün də bu işə ciddi şəkildə hazırlıqlı olasan. Üçüncüsü, ən azı gərək "raykom” katibi olmağı qarşına məqsəd qoyasan. (gülür – red). Məndə heç vaxt belə istək olmayıb. Mən öz sahəmdən çox həzz alıram. Bu baxımdan siyasətə qatılmaq fikrim olmayıb. Heç yuxuda da görməmişəm. (gülür- red). Hansısa siyasi təklif də olmayıb. 

- Mediada mənə bu cür suallar bir-neçə dəfə verilib. Mən heç vaxt  qeyri-hökümət təşkilatı olmamışam. "Neft Araşdıtmaları Mərkəzi”nin rəhbəri olaraq daim kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmuşam. Həmişə də bir-neçə işdə işləmişəm.  Bəlkə indiki nəsil media nümayəndələri mənim 90-larda, ötən onillikdəki əməmk fəaliyyətimlə yaxından tanış olmasınlar, ancaq mən üç onillikdir ki, ən yüksək qazanclı  jurnalistlər sırasında olmuşam. Özü də vergi ödəməklə, yəni ağ mühasibatlıqla. Məsələ təkcə xarici mediaya işləməkdən irəli gəlmirdi. Mən vaxtında jurnalistikadan ekspertliyə keçid edə bildim və beynimin məhsulunu satmaqda hələ ki, nə ölkə daxilində, nə də ölkə xaricində problem yaşamıram.  Hazırda neftdən daha çox qaz sahəsi üzrə ixtisaslaşıram və iki ilə yaxındır ki, "Natural Gas World” jurnalı ilə əməkdaşlıq edirəm. 

-  Yox, mən bu sahədə monopolist deyiləm. Strateji Araşdırmalar Mərkəzindən Gülmirə Rzayeva enerji məsələləri üzrə ölkə xaricində kifayət qədər tanınan ekspertdir. Bundan başqa Azərbaycan Diplomatik akademisyasında Elnur Soltanov bu sahənin kifayət qədər bilicisidir. Sadəcə, jurnalistlər üçün mən daha çox əlçatanıyam.

Azərbaycan iqtisadiyyatında gəlirin əsas hissəsi həmişə nef sektorunun payına düşüb. Çar Rusiyası zamanı da, ilk respublikamız olan ADR zamanı da (büdcənin 62% olub o zaman), Sovet azərbaycanının da və müasir Azərbaycanımızın da. 

Biz iqtisadiyyatımızı neftsiz təsəvvür edə bilmək iqtidarında deyilik hələ. Niyə? Çünki neftin gətirdiyi gəlir, neftin yaratdığı əlavə dəyər elə bir böyük məbləğdir ki, digər sektorlar sadəcə  onunla müqayisədə çox kiçikdirlər. 

"Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsi çərçivəsində azərbaycan ilk mənfəətini 1000-cı ilin dekabrında əldə edib. Ancaq o gəlirlər xərclənməyib axı. O zaman təməli qoyulan Neft Fonduna göndətilib. 2003-cü ilə qədər Azərbaycan Neft Fondundan büdcənin məqsədləri üçün istifadə etməyib. 

Bəs soruşmursunuz ki, 1991-ci ildən azərbaycan nəyin hesabına yaşayıb, yaradıb, qismən də olsa belini dikəldə bilib, baxmayaraq ki, müstəqilliyini əldə edəndə separatizmlə üzləşdi, sonrakı üç ildə qonşu ölkənin təcavüzü nəticəsində torpaqlarının 20%-i üzərində nəzarəti itirdi və bundan doğan fəsadlar... Hamısı hasil edilən neftin və sonra onun emalından alınan məhsulların satışı hesabına (SOCAR o zaman özü xam neft satmırdı) əldə edilən valyutanın hesabına idi... Bunu n arxasında isə Azərbaycan neftçilərinin, neftayıranlarının fədakar əməyi dururdu... 

Yəni bizim müstəqilliyimizin ilk 10 ilindən artıq dövrü neftin əhəmiyyəti çox böyük olub, sadəcə problemlər o qədər masştablı olub ki, cəmiyyətə elə gəlib ki, neftdən asılılığımız onun həcmləri və qiyməti artanda başlayıb. 

Ötən dövrdə "Azəri-Çiraq-Günəşli” layihəsi üzrə dövlətin mənfəəti 125 milyarddan artıq olub. Ümumilikdə Neft Fonduna digər layihələrdən gələn gəlirlər və orada olan vəsaitin idarə edilməsindən daxilolmalarla birlikdə gəlirlər 130 milyarddan çox olub. 

Çox yaxşı olardı ki, hökümət müstəqillik illərində olan bütün neft gəlirlərinin həcmini açıqlayayadı. Yəni həm SOCAR-ın əldə etdiyi gəlirlər, həm dövlətə etdiyi ödənişlər, onun sosial ödəmələr kimi çoxmilyardlı xərcləmələri və xarici neft şirkətlərinin dövlət büdcəsinə, həm də dövlət sosial müdafiə fonduna etdikləri ödənişlər. 

Böyük bir məbləğ alınardı, bəlkə də 150 milyarddan çox olardı. Belə bir statistika əldə olsaydı, onda neftin ölkə iqtisadiyyatında real xüsusi çəkisi haqda daha obyektiv mənzərə yaranardı.

Hal-hazırda Neft Fondunda 35 milyard dollar vəsait var. Ancaq bu vəsaitin hamısı pul şəklində deyil. Çünki onun bir qismi qiymətli metallara, bir qismi daşınmaz əmlaka və bir qismi səhmlərə ayrılıb. Pul şəklində təqribən 20 milyard dollardan artıqdır. Bu aktiv arta və ya azala da bilər. 

- Bəs neftdən xərcləmələrimiz nə qədər effektli olub? 

- Bu xərcləmələr əsasən 2005-ci ildən sonrakı dövrdə xərclənib. Bizim paytaxtımızın xarici görünüşü dəyişib, regionlarımız da yenidənqurma və abadlıq işləri aparılıb. Sovet dövründə Azərbaycan infrastruktur və sosial inkişaf səviyyəsinə görə 15 respublika içərisində 13 -14-cü yeri tuturdu. Yəni, ən bərbad vəziyyətdə olan yollar bizdə idi. İndiki halda 15 milyard dollara yaxın vəsaitin xərclənməsinə baxmayaraq, yollarımız yenə də düzəldilməyib. Məncə bu sahəyə ayrılan vəsait effektli olmayıb. Hansı baxımdan. Onu açıqlayım. Azərbaycan Rusiya boyda ölkə deyil ki, onun infrastruktur layihələrinin düzəldilməsinə 30 il vaxt sərf edəsən. Ğlkənin şimalından cənubuna və şərqindən qərbinə 500 km-ə yaxın bir məsafədir. Normal ölkələrdə 500 km yolu 5 lot üzrə tender keçirib maksimum 25-30 aya başa vurmaq mümkündür. Bizdə Hacıqabul-Astara yolunun yenidənqurulması layihəsi gündəmə 1996-cı ildə gəlmişdi. Çünki ölkənin əsas ticarət-nəqliyyat arteriyalarından biri idi. Təsəvvür edin ki, indiyə kimi hələ də istifadəyə verilməyib, ancaq iş gedir.  

Biz 2017-ci ili başa vururuq, ancaq hələ də Bakı şəhərindən Rusiya sərhədinə qədər müasir standartlarda magistral yol yoxdur. Heç Qubaya qədər belə yol çəkib ərsəyə gətirə bilməyiblər. Azərbaycanın dənizkənarı bir nömrəli kuroru Nabrandır, ancaq infrastruku yoxdur, ora sovetdənqalma yolla getmək gərəkdir. Bəs Gürcüstan istiqamətində? Şəmkirə qədər...sonra isə iki zolaqlı əzablı yol... Hansı bir istiqaməti göstərəsən ki, orada yol Türkiyədə İstambul-İzmir-Bodrum səviyyəsindədir.   Bizdə yollara çəkilən xərclərdən KİVlər kifayət qədər yazıb, mənim onları təkrarlamağıma ehtiyac yoxdur, ancaq bir məsələni xüsusilə vurğulamaq istəyirəm. Azərbaycandakı yollar dünyanın ən təhlükəli yollarıdır. Bu yollarda sürücü üçün düşünülmüş manelər yaradılır ki, bu hərəkətin təhlükəsizliyinə deyil, dövlətin sürücülər hesabına qazancına hesablanıb. Heç bir xarici ölkədə 110 km sürət həddi olan magistralı kəndin içərisindən keçirməzlər, keçirirlərsə, mona hər iki tərəfdən setka vurarlar ki, nəinki piyadalar, heç ev heyvanlarrı və quşları da yola çıxmasın, onların yolu keçməsi üçün isə yolüstü və ya yeraltı keçidlər edərlər. Azərbaycanda belə şeylər qəti qadağandır: nəinki yaşayış məntəqələrində, hətta çöllü-biyabanda, döngələrdə birdə 70 və 90-a keçid edirlər və oradaca kameralar quraşdırırlar. Əgər bir maşın dönmək istərsə, digərinin sürətini azaltmasına nə lüzum var, hərənin öz yolu var sürüb gedəcək. İkincisi, Hökumət bu işarələri təsdiq edərkən düşünmür ki, əgər gündə 5 avtomobildən 50 manat cərimə edib qazanacaqsa, həmin yollarda 50 yerdə 5 min avtomobilin  sürətini azaldıb-artırması hesabına nə qədər nə qədər artıq YANACAQ işlənəcək və bundan dövlətə nə qədər ziyan gələcək. Çünki ölkə daxilində nə qədər az yanacaq satılırsa, onu ixrac edib dönərli valyuta ilə iki dəfə çox qazanmaq şanşını əldən buraxmış olur. 

Bax belə belə işlərimiz də var...

Görün, məmurların pula olan hərisliyi Azərbaycanı nə qədər geri salır? Deyirlər ki, yük avtomobilləri getdiyinə görə yollar dağılıb. Bu cür nağıllara ehtiyac yoxdur. Kamazın yükgötürmə qabiliyyəti 5 tondur. Xaricdə yollarda 30 tonluq tırlar hərəkət edir. Bəs onların yolları niyə dağılmır?! Onda gərək Amerikada avtomobillər yolda hərəkət etməsinlər. Axı bizdə onlardan daha çox vəsait xərclənir. Məsələ bundadır ki, biz 2010-cu ildə infrastruktur layihələrini tamamilə başa çatdırmalı idik. 

İkinci məsələ isə ölkənin iç dəmir yol xəttləridir. Bizim 27 illik müstəqillik tariximiz var artıq və bu zaman daxilində biz iç dəmir yolunu canlandıra bilməmişik. Hələ bir dənə də layihə yoxdur ki, ölkənin bir başından o biri başına sürət qatarları tətbiq olunsun və bu sürət qatarları bütün istiqamətlərə gündə bir neçə dəfə getsin. XXİ əsrdə 500 km-lik ölkənin bir başından o biri başına gedən insan niyə vaqonda yatmalıdır? 

Bir müqayisə etmək istəyirəm. 2016-cı ilin iyun ayında Gürcüstan Tiflisdən-Batumiyə, bizim Sumqayıt qatarlarından buraxdı. Yəni Azərbaycan Gürcüstan səviyyəsində də deyil. Azərbaycan 700 milyon dollara yaxın vəsaiti Bakı-Tiflis-Qarsa xərcləyə bilər. Amma bizə öncə lazım idi ki, bu  sahəyə lap 1 milyard vəsait qoyulaydı,ancaq  Azərbaycan vətəndaşları ilk olaraq Bakıdan Gəncəyə, Bakıdan-Qazağa, Bakıdan Astaraya rahat şəkildə, özü də qısa müddətə qatarla gedib gələrdi. Bu həm insanlarımızın rahatlığı üçün, həm də dəmir yolunun rentabilliyi üçün vacibdir.  Bu bir inqilabi dəyişiklik olardı insanların həyat tərzində. Gəncəyə və Astaraya cəmi 3 saata.  Bir vaqon da qoşurlar ancaq sərnişinlərin yükləri üçün. Təyyarədəki kimi. Əl çantaları ilə salona, baqajı verirsən yük vaqonuna, ancaq əlavə vəsait ödəməklə. Sərnişinlər özlərini  insan kimi hiss edirlər, wi-fi, cay-kofe...Dövlət neft vəsaitindən dotasiya verib dəmit yolu ilə ölkədaxili yükdaşımalarını stimullaşdırır və o məmurlar ki, hərəsi Rusiyadan istifadə olunmuş, ya oğurluq 50-100 KAMAZ maşını alıb buraxıb yollara hamısını müsadirə edib Əfqanistan kimi üçüncü ölkələrə satıb vəsaitlərini də Yol Fonduna köçürürsən. Əgər yola əlavə yük düşmürsə, o dağılmır, olur uzunömürlü, əgər sərnişinlərin böyük əksəriyyəti qatara üstünlük verirlərsə, onda yollarda sıxlıq azalır, qəzalar azalır, nə qədər insanın ömrü xilas edilir və bunlar da ölkənin ümumi daxili  məhsulunun artımına öz töhfələrini vermiş olurlar.  Görürsünüzmü, sadəcə zəncirlə biri-birinə bağlanan elementlərdir... 

Bu heç də son deyil...Dəmir yolunun dövriyyəsinin artması, onun gəlirlərinə müsbət təsir edəcək, onun biznesinin şəffaflaşdırılması bu dövlət şirkətinə xaricilərdə maraq oyadacaqdı. Və nəhayət, hökumət Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolunun səhmlərinin bir hissəsini  dünya birjalarına çıxarmaqla yaxşı qazanc əldə etmək imkanı qazanardı. 

Onu da qeyd edim ki, bu gün biz bütün metro stasiyalarını təmir edirik. Ancaq biz yeni metro stasiyaları tikməkdə acız qalmışıq. Daha doğrusu tikirik, tısbağa sürəti ilə. Yadınızdadır, biz 2012-ci ildə bəya etmişdik ki,  2030-cu ilə qədər 50 stansiya tikəcəyik. Amma 2012-ci ildən bu tərəfə cəmi iki stansiya tikilib. Məsələ burasındadır ki, harada böyük insan kütləsi var, orda sosial layihələrə önəm verilməlidir və bu layihələr gəlir gətirəcək. Bu sosial layihələrin çox böyük əhəmiyyəti var. 

Hökümət əgər belə məsələlərə diqqət etmirsə, gəlir gətirəcək sahələrə pulu kəsirsə, hətta aldığı krediti bu sahəyə yönəltmirsə, onda biz büdcəni normal idarə edə bilməyəcəyik. Və bu məsələ bizim inkişaf potensialımızda özünü göstərəcək.  Xatırlayirsinizsa, bir müddət əvvəl xəbər yayıldı ki, Azərbaycan Beynəlxalq Bankından 15 milyard vəsait çıxarılıb. Mən min manatı köçürmə yolu ilə bankdan alarkən, banka  4 sənəd təqdim edirəm ki, onu çıxarım. Bəs necə olub ki, 15 milyardlıq vəsait  belə asanlıqla mənimsəmək mümükün oldu? Demək, nə maliyyə sistemindəki nəzarət, nə Hökümət in özünün iri vəsaitlərə nəzarət mexanizmi işləməyib və nəticəıdə belə hal baş verib. Ancaq təkcə bir belə hal ona gətirib çıxardı ki, qısa bir müddətdə neft bumu vaxtı varlanan vətəndaşlarımız ani zamanda iki devalvasiya nəticəsində xeyli kasıblaşdılar.

Nərminə UMUDLU

Gülşən ŞƏRİF